مدار فرمان چیست؟
مدار فرمان یا مدار کنترل معانی گسترده‌ای دارد. مدار فرمان از داده‌های مهم و حائز اهمیت برای تحلیل دقیق نقشه‌های برق به شمار میره. برای تجزیه و تحلیل درست و اصولی نقشه‌های برق باید اطلاعاتی نظیر نقشه الکتریکی مربوط به فرمان، قدرت و نشانه‌های اختصاری نقشه الکتریکی را در اختیار داشته باشیم. در ادامه می‌خواهیم به طور دقیق‌تری بررسی کنیم که مدار فرمان چیست؟
مدار فرمان برق چیست؟
برای وارد شدن به دنیای صنعت برق باید نسبت به تجهیزات و مدارهای الکتریکی شناخت کافی داشته باشید. به طور کلی مدارهای موجود در انواع تابلو برق به دو گروه مدار فرمان و مدار قدرت تقسیم می‌شوند. البته اگر این تابلو برق پیچیدگی بالایی داشته باشد ممکن است مدارهای دیگری مانند مدار اندازه گیری، مدار حفاظتی و… نیز در آن وجود داشته باشد. داشتن مهارت بالا در شناخت مدار فرمان و مدار قدرت پایه اصلی در طراحی، مونتاژ و عیب یابی انواع تابلو برق و تاسیسات برقی است.
مدار فرمان و قدرت چیست؟
قبل از اینکه بگوییم مدار فرمان چیست باید با مدار قدرت آشنا شویم. مدار قدرت به تجهیزاتی می‌گویند که جریان برق به صورت مستقیم از آن عبور می‌کند. این تجهیزات قادرند جریان برق را قطع و وصل کنند و انواع بار را خاموش و روشن کنند؛ پس اگر بخواهیم در یک جمله بگوییم در واقع بخشی از مدار که وظیفه قطع و وصل جریان برق را دارد با عنوان مدار قدرت شناخته می‌شود. حال که مفهوم مدار قدرت را فهمیدیم می‌خواهیم تعریف دقیقی از مدار فرمان ارائه دهیم.
روش کار تجهیزات در یک تابلو برق یا تاسیسات توسط مدار فرمان کنترل می‌شود. به عبارتی مدار فرمان مشخص می‌کند که کدام قسمت از مدار روشن و خاموش شود. مدار فرمان و مدار قدرت دو عضو به هم پیوسته هستند که کاربرد متفاوتی دارند. مدار قدرت وظیفه قطع و وصل جریان‌ها را به عهده دارد و مدار فرمان با جریان‌های بسیار پایین کار می‌کند و شستی فلزی، پلاتین‌های فرمان، تایمر و… تشکیل شده است. کاربرد مدار فرمان کنترل کلیدها و تجهیزات قدرت است و مشخص می‌کند که دقیقا کدام قسمت از مدار در چه زمانی و به چه شکل کار کند.
تفاوت مدار فرمان و مدار قدرت چیست؟
بین مدار فرمان و مدار قدرت تفاوت‌هایی وجود دارد. مواردی که در ادامه به آن‌ها اشاره شده مهم‌ترین تفاوت این دو مدار است. تجهیزات مدار قدرت ولتاژ جریان بالایی دارد (می‌توان از محافظ ولتاژ جریان استفاده کرد) ولی تجهیزات مدار فرمان با ولتاژ جریان‌های پایین هم کار می‌کند. مدار فرمان در زمینه کنترل کاربرد دارد و مدار قدرت در زمینه قطع و وصل جریان کاربرد دارد. موارد تشکیل دهنده مدار قدرت سیم، کابل و شیشه است که سطح مقطع بزرگی دارد ولی مدار فرمان سیم‌‌های با سطح مقطع بسیار پایین دارد. مدار قدرت معمولا به صورت سه فاز طراحی می‌شود ولی مدار فرمان به صورت تکفاز AC و یا به صورت DC با ولتاژ‌های مختلف طراحی میشه. مسیرهایی که در مدارهای قدرت وجود دارند به طور معمول کمتر از مسیرهای موجود در مدار فرمان هستند. عیب یابی در مدار قدرت به طور معمول بسیار ساده‌تر از عیب یابی مدار فرمان است.
بخش‌های تشکیل دهنده مدار فرمان
بخش‌های تشکیل دهنده مدار فرمان الکتریکی چیست؟ اگر بخواهیم به طور کلی بگوییم مدار فرمان به سه بخش ورودی، پردازشگر و خروجی تقسیم می‌شود. البته این سه دسته فقط جهت بررسی بخش کنترل است و تاسیسات الکتریکی شامل بخش‌های دیگری مانند تجهیزات حفاظتی، قدرت، جمع آوری و انتقال اطلاعات، کنترل از راه دور و غیره است. لازم به ذکر است که بخش پردازش می‌تواند از کنتاکت‌های باز و بسته، تایمرها، رله‌های قابل برنامه ریزی مثل مینی پی ال سی و سیستم‌های پیچیده‌تری مانند انواع PLC و HMI تشکیل شده باشد. همانطور که از نامش پیداست اولین بخش مدار فرمان ورودی نام دارد. ورودی مشخص می‌کند که یک مدار یا پروسه بر اساس چه شرایطی شروع به کار کند یا متوقف شود.
قیمت پردازش بین دو بخش ورودی و خروجی قرار گرفته و با توجه به نوع مدار ممکنه از قطعات متنوعی ساخته شده باشد. رله‌های الکترومکانیکی و رله‌های قابل برنامه ریزی از جمله قطعاتی هستند که می‌توانند در مدارهای فرمان به عنوان پردازشگر در نظر گرفته شوند.
خروجی آخرین بخش یک مدار فرمان است. خروجی حاصل ورودی‌های پردازش شده است. این قسمت مشخص می‌کند که ماشین آلات یا تجهیزات باید چطور کار کنند.
انواع مدار فرمان الکتریکی چیست؟
زمانی که مدار فرمان طراحی می‌شود با توجه به نوع تجهیزات آن می‌توان ورودی و خروجی‌ها را به شکل دیجیتال، آنالوگ و یا ترکیبی از این موارد در نظر گرفت. انتخاب نوع ورودی و خروجی‌ها در یک مدار فرمان به مهارت‌های طراح و تجهیزات موجود بستگی دارد. هنگام انتخاب روش پیاده سازی مدار فرمان و نوع تجهیزات همیشه باید حواسمان به برقرار کردن تعادل بین قابلیت اطمینان و هزینه‌ها باشد.
پرکاربردترین تجهیزات در مدار فرمان
همانطور که گفتیم نوع مدار فرمان بر اساس تجهیزات موجود در تابلو برق تعیین می‌شود و می‌تواند به صورت رله تکنیک، کنترل آنالوگ، کنترل با پالس و یا ترکیبی از این موارد باشد.
متخصصین برق باید قطعات مناسب را انتخاب کنند و به بهترین شکل آن‌ها را به یکدیگر متصل کنند. از تجهیزات پرکاربرد مدار فرمان می‌توان به شستس، کلید فرمان، جوی استیک، کنتاکتور، رله فرمان، رله حالت جامد، سیستم‌های اخباری، میکروسوئیچ، سنسور، تایمر، ساعت، فلوتر، رله‌های کنترل رطوبت و دما و… اشاره کرد.