برق گرفتگی چیست؟

قطعا تاکنون اخبار گوناگونی را درباره وقوع حوادث ناشی از برق گرفتگی شنیده‌اید. برق گرفتگی در بهترین حالت ممکن آسیب‌های جسمی و در بدترین وضعیت نیز انسان‌ها را به کام مرگ می‌کشاند!

محصولاتی مانند محافظ برق مرکزی، نوسان‌گیر، حفاظت موتور و… برای جلوگیری از نوسانات برقی، خطر وقوع برق گرفتگی را به میزان زیادی کاهش می‌دهند؛ اما سوال اینجاست که برق گرفتگی چیست و با برق گرفتگی دقیقا چه اتفاقی برای انسان رخ می‌دهد که در موارد شدید باعث مرگ او می‌شود؟ در ادامه این مطلب آموزشی قصد داریم درباره برق گرفتگی، عوارض و علل آن صحبت کنیم. در ادامه نیز به شما خواهیم گفت که بعد از برق گرفتگی چه کنیم و چه عکس العملی را باید در قبال فردی که دچار برق گرفتگی شده از خود نشان دهیم. 

برق گرفتگی چیست و چه مکانیزمی دارد؟

برق گرفتگی به وضعیت و حادثه‌ای اطلاق می‌شود که در آن بدن انسان جزوی از یک مدارِ بسته الکتریکی شده و در ادامه با عبور جریان برق از بدن فرد، یک سری ضایعات و شوک‌های الکتریکی را متحمل می‌شود. به عبارت دیگر به عبور جریان برق از بدن انسان، برق گرفتگی گویند.

زمانی که انسان اصطلاحا دچار برق گرفتگی می‌شود، بدن در برابر عبور جریان برق عکس العمل شدیدی تحت عنوان “شوک الکتریکی” از خود نشان می‌دهد.

با همه این‌ها تا زمانی که مقدار جریان برق و شرایط انسان در قبول این جریان کافی نباشد، برق گرفتگی رخ نمی‌دهد.

با توجه به اینکه اثر برق گرفتگی در انسان به شکل‌های متفاوتی اعمال شده و درجه شدت آن از احساس شوک تا سنکوپ (بیهوشی کامل) متغیر است، برای برق گرفتگی می‌توان دو مرحله تعریف کرد:

• آستانه احساس
• آستانه انقباض

عبور جریان کم و ضعیف برق، آستانه احساس و جریان بیش از حد معین که عکس العمل عضلانی انسان را به دنبال دارد، آستانه انقباض تعریف می‌شود.

مقدار جریان آستانه یا حداکثری در دو مرحله احساس و انقباض نیز در اعضا و جوارح مختلف بدن متفاوت خواهند بود.

مکانیزم برق گرفتگی چیست؟

آنچه تاکنون گفتیم یک تصویر کلی و بیرونی از برق گرفتگی انسان بود. حال قرار است به این مسئله بپردازیم که هنگام برق گرفتگی، بدن انسان چگونه دچار آسیب می‌شود و مکانیزم تاثیرات برق گرفتگی شدید و ضعیف درون بدن چگونه است.

زمانی که یک فرد دچار برق گرفتگی می‌شود، جریان برق از نقطه‌ای (محل برق گرفتگی) وارد بدن شده و از محلی که بدن انسان با زمین تماس دارد، خارج می‌شود.

مسیر عبور جریان الکتریکی برق درون بدن انسان، همان ناحیه‌ای است که طی برق گرفتگی شدید یا ضعیف دچار آسیب می‌شود، علاوه بر این آسیب وارده در مناطقی که جریان برق از آن‌ها وارد یا خارج می‌شود به صورت حفره‌ای ناشی از گلوله خود را نشان می‌دهند؛ با این حال همچنان که پیش‌تر به آن اشاره کردیم، این آسیب تنها محدود به دو ناحیه ورود و خروج برق نشده و تمام مسیری که جریان برق در بدن طی کرده است را در بر می‌گیرد.

جریان برق حین گذر از بدن انسان، انرژی و گرما تولید می‌کند. این انرژی و گرما سبب تخریب سلول‌هایی می‌شود که در مسیر عبور جریان الکتریکی قرار دارند. طبیعی است که هر چقدر ولتاژ جریان مذکور بالاتر باشد، سطح و وخامت جراحات و سوختگی‌های وارده بیشتر و عمیق‌تر خواهد بود؛ همچنین جریان الکتریکی (برق) با عبور از بدن انسان، تغییراتی را در برخی قسمت‌های حیاتی بدن شامل اعصاب، ماهیچه‌ها و قلب ایجاد می‌کند که در نهایت باعث قطع فعالیت آن‌ها می‌شود!

 

علت برق گرفتگی چیست؟

و اما پاسخ به یک سوال مهم: دلیل برق گرفتگی چیست؟

از نگاه تخصصی، به طور کلی 6 عامل سبب وقوع برق گرفتگی در انسان می‌شود:

1. تماس با سیم برقدار (فاز) 
2. برقراری تماس با بدنه برقدار شده یک دستگاه
3. قرارگیری بدن انسان بین نول و زمین و عبور جریان مدار از بدن
4. تماس با سیم نول در شرایط یکسان نبود ولتاژ در فازهای مختلف
5. ایجاد اختلاف ولتاژ بین دو قسمت از بدن
6. تخلیه بارهای الکتریکی ذخیره شده در دستگاه‌های برقی در زمان خاموش بودن

بسیاری از این موارد نیز با بکارگیری روش‌های حفاظتی و ایمنی همچون استفاده از کلید محافظ جان قابل پیشگیری خواهند بود.

علاوه بر این با توجه به اینکه گاهی برق گرفتگی‌ها ناشی از اختلالات ایجاد شده در تجهیزات برقی است، با استفاده از محصولاتی همچون کنترل فاز، انواع محافظ برق و غیره می‌توانید از بروز اشکال و اختلال در عملکرد تجهیزات برقی خود جلوگیری کنید.

عوارض برق گرفتگی چیست؟

• سوختگی‌هایی که در محل ورود و خروج جریان برق روی بدن ایجاد می‌شوند که وخامت آن‌ها بسته به میزان ولتاژ وارد شده و مدت زمانی که تماس طول کشیده متفاوت است؛ به عنوان مثال عوارض برق گرفتگی تک فاز به مراتب کمتر از عوارض برق گرفتگی سه فاز است.
• گزگز و مورمور شدن اندام‌ها و انگشتان دست و پا در اثر صدمه به راه‌های عصبی بدن، که در موارد شدید تا فلج شدن کامل دست و پاها نیز پیش می‌رود.
• کوفتگی خفیف تا شدید عضلات یا سوختگی از درون، به دلیل تولید گرما و آسیب مستقیم جریان برق به عضلات بدن.
• افزایش و کاهش فشار خون که در موارد شدیدتر فرد را دچار شوک نیز می‌کند.
• اختلالات خفیف قلبی که در موارد شدید و با ولتاژ بالا به ایست قلبی منجر می‌شود.
• گاهی برق گرفتگی دست می‌تواند آنقدر شدید باشد که منجر به عفونت و در انتها قطع عضو شود.

نکته مهم: مشکلات قلبی فرد مصدوم معمولا با قطع شدن تنفس همراه است؛ از این رو باید سریعا به فرد تنفس مصنوعی داده شود؛ در غیر اینصورت اختلال ایجاد شده او را به کام مرگ می‌کشاند.

• عوارض روانی که علائم آن گاهی بلافاصله بعد از برق گرفتگی و گاهی با تاخیر در فرد نمایان می‌شود.

 

بعد از برق گرفتگی چه کنیم؟

دومین سوال مهمی که در بخش پایانی این مطلب قصد داریم به آن پاسخ دهیم این است که بعد از برق گرفتگی چه باید کرد؟

• به عنوان اولین اقدام پیشنهادی، اگر به محل انشعاب اصلی یا کنتور برق دسترسی دارید، با خاموش کردن آن تماس بین مصدوم و منبع برق را قطع کنید؛ در غیر اینصورت دو شاخه برق را از پریز خارج کنید یا کابل را درآورید.

با این حال اگر به محل انشعاب اصلی، پریز و کابل دسترسی ندارید، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• روی یک ماده خشک نارسانا مثل یک جعبه چوبی یا کفپوش پلاستیکی یا یک سطح کاغذی مثل دفتر بایستید و با استفاده از یک وسیله چوبی و نارسانا مثل جارو سعی کنید اندام‌های مصدوم را از منبع الکتریکی کنار زده و شخص را از منبع دور کنید.

اگر به وسیله چوبی برای جداسازی مصدوم و منبع برق دسترسی ندارید، می‌توانید با احتیاط کامل و به گونه‌ای به مصدوم دست نزنید، طنابی را دور مچ پا یا بازوان او حلقه کرده و سپس او را از منبع جریان برق دور کنید.

چنانچه امکان عملی کردن هیچ یک از موارد بالا نبود، به عنوان آخرین راه حل می‌توانید مصدوم را با کشیدن بخش‌هایی از لباس که شل و خشک هستند از منبع دور کنید؛ با این حال باز هم خیلی مراقب باشید؛ زیرا این احتمال هست که فرد مصدوم همچنان برق دار باشد.

نکته حائز اهمیت و توصیه مشترک در تمامی این اقدامات این است که هرگز نباید مستقیما به مصدوم دست بزنید.